Moja przygoda z cegłą gotycką

W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych, uczęszczając do szkoły podstawowej po raz pierwszy zafascynowałem się cegłami gotyckimi. Był to czas kiedy Wrocław nosił jeszcze wiele, niezagojonych blizn po wojnie która mocno naruszyła jego zabytkową strukturę. Uczęszczając do harcerstwa sprawności zdobywałem m.in. na Wzgórzu Gomułki (obecnie Andersa), sztucznym wzniesieniu usypanym z gruzów przedwojennej stolicy Dolnego Śląska, najdłużej broniącego się miasta III Rzeszy – Festung Breslau. Tam znajdowałem znaczne ilości cegieł o nietypowych kształtach i wymiarach. Na niektórych z nich można było dostrzec ślady ludzkich dłoni, czy odciski tropów zwierząt. Podczas gdy moi koledzy kolekcjonowali znaczki i komiksy, ja zacząłem zbierać, gotyckie cegły i fragmenty kamieniarki. Z czasem dowiedziałem się od drużynowego i pierwszych mieszkańców powojennego Wrocławia że w miejsce to zwożono gruz z okolic Rynku i Starego Miasta. Miało to być rozwiązanie tymczasowe, związane z wywózką materiału potrzebnego na odbudowę Warszawy, jednak okres ten się nieco przedłużył.

Ul. Próchnika (obecnie ul. Gajowicka) – widok z balkonu II p. kamienicy nr 20 na kościół św. Karola Boromeusza. Po kilku latach postawiono kruszarnię, skruszony gruz systematycznie wywożono ciągnikami. Lata 1963-1964. Źródło: https://dolny-slask.org.pl/ (z dnia 23.03.2018 r.)

Wzgórze Andersa jest jednym z kilku wysypisk gruzu ze zburzonych w czasie oblężenia Wrocławia domów, które zostało utworzone po roku 1945. Wtedy to, część materiału wywożono na potrzeby odbudowy Warszawy, natomiast bardziej zniszczone oraz te których nie zdołano zagospodarować składowano w wyznaczonych miejscach z myślą o późniejszym rozwiązaniu problemu. Obszar Wzgórza Andersa jest ograniczony czterema ulicami – od południa Kamienną, od zachodu Ślężną, od północy ulicą Marka Petrusewicza i od wschodu Borowską, w miejscu gdzie znajduje się wzgórze przebiegała dawniej ulica Sobótkowska. Wzgórze ma kształt płaskiego kopca uformowanego z pięciu zmniejszających się ku górze warstw, najwyższy punkt znajduje się w części południowo-zachodniej.
Zrekultywowane wysypisko zaczęto zagospodarowywać z myślą o utworzeniu na nim miejsca pamięci narodowej. Miał tu powstać Pomnik Ziem Odzyskanych na który władze wojewódzkie rozpisały konkurs. W dniu 6 maja 1985 roku, w czterdziestą rocznicę upadku Festung Breslau, przy udziale najwyższych władz państwowych z gen. Jaruzelskim na czele, dokonano uroczystego aktu wmurowania kamienia węgielnego. Aktu wmurowania osobiście dokonała Zofia Gomułkowa, gdyż wcześniej ustalono że jej mąż Władysław Gomułka zostanie patronem wzgórza i placu otaczającego wzgórze. Od tego momentu oficjalna nazwa wzgórza brzmiała: Wzgórze Władysława Gomułki Wiesława. Budowa pomnika jednak nigdy nie doszła do skutku, a po roku 1990 rada miejska uchwaliła zmianę nazwy placu i wzgórza na Plac Generała Władysława Andersa i Wzgórze Andersa. W roku 2005 rozpoczęła się budowa kompleksu rekreacyjnego o nazwie Wrocławski Park Wodny, w związku z tym usunięto część masy gruzu tworzącej Wzgórze Andersa, przewożąc je na Wzgórze Gajowe.

Wzgórze Andersa w czasach kiedy nazywano go wysypiskiem oraz fragment ul. Ślężnej. Widok z DS Ślężak. Lata 1975-1978. Fot. B. Steinborn. Źródło: https://dolny-slask.org.pl/ (z dnia 23.03.2018 r.)

Wzgórze Andersa i ułomki cegieł z rozebranych wrocławskich kamienic. Rok 1991. Źródło: https://dolny-slask.org.pl/ (z dnia 25.03.2018 r.)

Cegła gotycka XII-XIV w. Na cegłówkach widoczne są odciski rączek i stóp dzieci, zwierząt domowych (odciski racic świni oraz łapy psa) oraz odciski palców (wraz z liniami papilarnymi) samego rzemieślnika.

Prawe przeźrocze kapitularza od strony krużganka wschodniego (Łużyniecka)

Zachowana kolorystyka elewacji zewnętrznych kościołów klasztornych: A – materiałowa, B – polichromia

Okna w badanych klasztorach cysterskich: A – z kościołów, B – z budynku gospodarczego, C – z domu konwersów, D – ze spichlerza, E – z kuchni, F – z domu opackiego

Mur budynku gospodarczego z obudową kanału

Mur budynku gospodarczego z obudową okna

Serdeczne podziękowania dla pani Ewy Łużynieckiej za profesjonalne konsultacje w trakcie aranżacji wnętrza Galerii oraz przygotowywania informacji dotyczących śladów pozostawianych na cegłach gotyckich. Jej doświadczenie w zakresie identyfikacji reliktów średniowiecza pozwoliło na stworzenie kompozycji tchnącej duchem wieków minionych.