Mińsk Mazowiecki

Architektura i zabytki miasta

Zachowany został układ przestrzenny dwóch średniowiecznych osad handlowych (Mińsk i Górki), w których ulice wychodzą z narożników rynków, oraz renesansowego miasta (Sendomierz, 1549-1695), gdzie główna ulica wychodzi ze środka południowej pierzei rynku. Układ ten jest chroniony przez plan zagospodarowania przestrzennego.

Pałac Dernałowiczów wraz z zespołem parkowym

Prawdopodobnie w XVI w miejscu pałacu stał już dworek. W rejestrze zabytków sam pałac jest oznaczony jako XVII-wieczny, został przebudowany w XIX wieku, a w XX przechodził remonty które doprowadziły go do obecnego, idealnego stanu. Od 1867 wokół pałacu rozwijany był park. Obecnie jest to Park im. Rodziny Dernałowiczów.

Cały zespół parkowo-pałacowy znajduje się na północ od Starego Rynku i Placu Kilińskiego przy ul. Warszawskiej.

Pałac Dernałowiczów
By Profsowa – Praca własna, CC BY-SA 4.0, Link do zdjęcia

Park im. Rodziny Dernałowiczów
By Profsowa – Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link do zdjęcia

Ogród Dernałowiczów
By Dkamelio photo – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, Link do zdjęcia

Kościół rzymskokatolicki pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Kościół w miejscu XV-wiecznego. Zbudowany w XVI wieku, zniszczony i odbudowany w XVII, przebudowany w latach 1908–1912. Znajduje się na północnej pierzei pierwotnego (średniowiecznego) rynku. Po przebudowie kościół jest neobarokowy. Zabytkami są również elementy wyposażenia (główny ołtarz, krucyfiks, dwa ołtarze boczne, chrzcielnica, dwa feretrony i kropielnica) oraz cmentarz z nagrobkami z XIX wieku.

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
By Hubert Śmietanka – Praca własna, CC BY-SA 2.5, Link do zdjęcia

Kościół starokatolicki mariawitów pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Świątynia mariawicka pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wybudowana została w latach 1908–1911 w stylu neogotyckim z czerwonej cegły. Kościół konsekrowany został 8 września 1911 roku przez biskupa Jana Marię Michała Kowalskiego. Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili w kościele magazyn zbożowy. Po wojnie świątynia została gruntownie wyremontowana i rekonsekrowana.

Kościół to trzynawowa świątynia na planie krzyża łacińskiego zwieńczona czworoboczną wieżą. We wnętrzu znajduje się jeden ołtarz przeznaczony do odprawiania mszy trydenckiej oraz obrazy: Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, Najświętszego Serca Jezusowego i św. Marii Franciszki Kozłowskiej. Na ścianach prezbiterium namalowane są anioły i symbole eucharystyczne.

Kościół starokatolicki mariawitów pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
By Profsowa – Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link do zdjęcia

Inne zabytki chronione prawem

  • klasycystyczny budynek dawnego starostwa z XIX wieku, na Placu Kilińskiego – 7 lipca 1816 roku Mińsk stał się siedzibą obwodu stanisławowskiego w woj. mazowieckim,
  • budynek szkoły z XIX wieku na ul. Warszawskiej – obecnie siedziba ZNP,
  • empirowy zajazd pocztowy z XIX wieku na ul. Warszawskiej, nadal pełniący swoją pierwotną funkcję,
  • ruiny dworku M.E. Andriollego na ul. Warszawskiej,
  • zabudowa mieszkalna po przeciwnej stronie stacji kolejowej (ul. Sosnkowskiego):
    • dom K. Rudzkiego z 1880 roku – budynek prywatny,
    • willa dr Jana Huberta z początku XX wieku – budynek ten obecnie przechodzi kapitalny remont (rozebrano go do gołych murów), w przyszłości będzie jedną z dwóch siedzib Muzeum Ziemi Mińskiej,
  • dom i oficyna z 1922 na ul. Pięknej, będące siedzibą Wojskowej Komendy Uzupełnień,
  • cmentarz żydowski na ul. 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, podobnie jak inne kirkuty dewastowany.

Klasycystyczny budynek dawnego starostwa z XIX wieku
By Profsowa – Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link do zdjęcia

Inne budynki chronione przez plan zagospodarowania przestrzennego

  • szpital z początku XX wieku na ul. 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego,
  • willa hr. Łubieńskiej z II połowy XIX wieku przy ul. Stefana Okrzei – główna siedziba Muzeum Ziemi Mińskiej,
  • pozostałości koszar wojskowych przy ul. Warszawskiej,
  • cmentarz żołnierzy radzieckich przy ul. Warszawskiej,
  • budynek z lat 50. XX wieku przy ul. Jana Pawła II – obecnie bank,
  • Pomnik Konstytucji 3 Maja przy ul. Kazikowskiego,
  • budynki szkolne:
    • szkoła przy ul. Pięknej (budynek gimnazjum z 1903, budynek liceum z lat 30. XX wieku) – Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Polskiej Macierzy Szkolnej,
    • szkoła przy ul. Kościuszki (budynek z lat 90. XIX wieku) – Salezjańskie Liceum Ogólnokształcące i Gimnazjum,
    • szkoła przy ul. Kopernika (budynek z lat 30. XX wieku) – Szkoła Podstawowa nr 1 i Gimnazjum Miejskie nr 1,
  • zabudowa mieszkalna (stan na 2004, część z nich grozi zawaleniem lub już się zawaliła):
    • domy drewniane przy ulicach: Daszyńskiego (10), Jana Pawła II (1), Kazikowskiego (8), Klonowej (3), Kościelnej (8), Kościuszki (3), Kresowej (1), Małopolskiej (2), Okrzei (6), Osiedlowej (6), Parkowej (1), Smoleńskiego (2), Piłsudskiego (14), Świętokrzyskiej (1), Warszawskiej (18), Wyszyńskiego (6)
    • domy murowane lub drewniano-murowane przy ulicach: Plac Kilińskiego (2), Kościelnej (2), Kościuszki (2), Polowej (1), Siennickiej (1), Piłsudskiego (1), Świętokrzyskiej (1), Warszawskiej (6).

Cenne budynki zniszczone

Kilka budynków miałoby obecnie status zabytku:

  • cerkiew, rozebrana w 1936 ze względu na brak wiernych, pozostało ogrodzenie,
  • synagoga, zniszczona przez Niemców,
  • dworzec kolejowy w stylu barokowym, zbombardowany przez Niemców w 1939 roku.

Pomniki

Lista pomników i miejsc pamięci narodowej znajdujących się w Mińsku Mazowieckim:

  • Pomnik Niepodległości,
  • Pomnik Szarych Szeregów,
  • Pomnik Powstańców 1863,
  • Pomnik-Gołąb Pokoju,
  • Pomnik 1PLM Warszawa (lotników),
  • Pomnik Ojca Świętego Jana Pawła II,
  • Pomnik Mikołaja Kopernika,
  • Pomnik Władysława Andersa,
  • Pomnik nauczycieli i organizatorów tajnego nauczania

Głazy upamiętniają: uczniów poległych za wolność ojczyzny w 1920, jeńców sowieckich, Kasztankę – klacz Józefa Piłsudskiego, gen. Zygmunta Piaseckiego i Powstanie Warszawskie.

Tablicami uczczono pamięć: rodziny Sażyńskich, pomordowanych przez NKWD, Armii Krajowej (działającej w Mińsku, 2 tablice), ofiar hitlerowców (3 tablice).

Pomnik gen. Władysława Andersa
By Chancellery of the President of the Republic of Poland – prezydent.pl, GFDL 1.2, Link do zdjęcia

Zieleń miejska, pomniki przyrody

Podwarszawski Mińsk posiada kilka znaczących skwerów i placów:

  • plac Stary Rynek – średniowieczny rynek przerobiony został częściowo na parking, a częściowo na niewielki skwer. Do zalet tego miejsca należy widok na zabytkowy kościół i park. Wadą jest położenie tuż przy ruchliwej ul. Warszawskiej;
  • plac Kilińskiego – rynek renesansowy. Częściowo również znajduje się blisko ul. Warszawskiej, ale jest znacznie większy. Duża jego część, blisko ulicy, została zadrzewiona oddzielając mniejszy plac i tworząc z niego często odwiedzane miejsce. Skwer nadaje się do organizacji publicznych uroczystości;
  • plac Konstytucji – plac przy ul. Konstytucji 3 Maja. Składa się z Ronda Hallera oraz fontanny miejskiej wraz z otoczeniem. Od wyżej wymienionych odróżnia się mniejszym zadrzewieniem i nowoczesną zabudową. Ten skwer jest zwykle wykorzystywany do publicznych uroczystości;
  • plac Lotników (wcześniej Wolności) – średniowieczny rynek z Pomnikiem Lotników;
  • kilka mniejszych placów i skwerów znajduje się przy konkretnych budynkach jak Pałac Łubieńskich (z fontanną), Willa dr Jana Huberta, Kościół pw. św. Antoniego czy Zespół Szkół Zawodowych nr 1 (obok placu Konstytucji najczęściej wykorzystywany do publicznych uroczystości).

Plac Stary Rynek – historyczne centrum Mińska, miasta w województwie mazowieckim
By Jacek Maria Jeliński – z kolekcji autora, CC BY-SA 3.0, Link do zdjęcia

Źródło: pl.wikipedia.org